การวิเคราะห์การจัดการศึกษาตามหลักพุทธปรัชญา

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาพัฒนาการของการจัดการศึกษาของไทยตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน และ 2) วิเคราะห์หลักพุทธปรัชญาที่สามารถบูรณาการในการจัดการศึกษาไทย เพื่อพัฒนามนุษย์อย่างสมบูรณ์ทั้งด้านปัญญา คุณธรรม และจิตสำนึก
ผลการวิจัยพบว่า ในอดีตสถาบันศาสนา โดยเฉพาะวัด มีบทบาทสำคัญในการจัดการศึกษา เป็นพื้นที่หลอมรวมการเรียนรู้ การอบรมจิตใจ และการถ่ายทอดวัฒนธรรม โดยมีพระภิกษุสงฆ์เป็นผู้ขับเคลื่อนหลัก ขณะที่การศึกษาปัจจุบันได้พัฒนาสู่ระบบมาตรฐานที่เปิดกว้างต่อทุกเพศวัยและเชื้อชาติ พร้อมทั้งรับแนวคิดสากลเข้ามาประยุกต์

แม้ว่าการศึกษาไทยจะมีพัฒนาการในเชิงโครงสร้างและเทคโนโลยี แต่ยังคงรักษาแก่นคุณธรรมตามหลักพระพุทธศาสนา ซึ่งสามารถบูรณาการเข้ากับปรัชญาตะวันตก เช่น มนุษยนิยมที่เน้นการพัฒนาศักยภาพมนุษย์, อัตถิภาวนิยมที่ให้ความสำคัญต่อเสรีภาพและความหมายของชีวิต และแนวคิดการศึกษาแบบองค์รวมที่มองมนุษย์เป็นพลวัตของร่างกาย จิตใจ และสังคม หลักพุทธปรัชญาที่สามารถประยุกต์ในการจัดการศึกษาแบ่งออกเป็น 4 ด้าน ได้แก่
1) พุทธิศึกษา : ปรโตโฆสะ, โยนิโสมนสิการ, ไตรสิกขา และมรรคมีองค์ 8
2) จริยศึกษา : เบญจศีล-เบญจธรรม, กุศลกรรมบถ 10, ขันติ และโสรัจจะ
3) หัตถศึกษา : กรรม, สติสัมปชัญญะ, ดรุณธรรม 6 และอิทธิบาท 4
4) พลศึกษา : จริต 6, ไตรลักษณ์, กัลยาณมิตร 7 และมัชฌิมาปฏิปทา

การบูรณาการหลักพุทธปรัชญาดังกล่าวสอดคล้องกับกรอบความคิดทางปรัชญาตะวันตกที่มุ่งเน้นการพัฒนาศักยภาพมนุษย์อย่างรอบด้าน ทำให้การศึกษาเป็นกระบวนการปลุกเร้าความตื่นรู้ การใช้เหตุผล และการแสวงหาความหมายของชีวิตอย่างมีคุณค่า