นวัตกรรมเชิงพุทธ : การสร้างสรรค์งานพุทธศิลปกรรมประดับกระจกล้านนา เพื่ออนุรักษ์และสืบสานให้แก่ชุมชน

BUDDHIST INNOVATION: CREATION OF BUDDHIST ART DECORATED WITH LANNA GLASS. TO PRESERVE AND CONTINUE FOR THE COMMUNITY

บทคัดย่อ

งานวิจัยเรื่อง นวัตกรรมเชิงพุทธ : การสร้างสรรค์งานพุทธศิลปกรรมประดับกระจกล้านนา เพื่ออนุรักษ์และสืบสานให้แก่ชุมชน นี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ ๑) เพื่อศึกษางานพุทธศิลปกรรมประดับกระจกล้านนา ๒) เพื่ออนุรักษ์สืบสานงานพุทธศิลปกรรมประดับกระจกล้านนา และ ๓) เพื่อสร้างสรรค์งานพุทธศิลปกรรมประดับกระจกล้านนาแบบร่วมสมัยสู่ชุมชนท้องถิ่น เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) และเชิงปฏิบัติการ (Action Research) โดยประกอบด้วย การศึกษาเอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึก การสนทนากลุ่ม การสังเกตภาคสนาม และการทดลองปฏิบัติ (Experimental Design) ในพื้นที่ ๔ จังหวัดภาคเหนือ (เชียงราย เชียงใหม่ ลำพูน และลำปาง)

สรุปผลการวิจัย จากการศึกษาพบว่า งานพุทธศิลปกรรมประดับกระจกในล้านนามีความนิยมมาอย่างยาวนานตั้งแต่ยุคอาณาจักรล้านนา โดยสันนิษฐานว่าได้รับอิทธิพลจากชาวอินเดีย จีน และพม่า เอกลักษณ์สำคัญคือการสะท้อนถึงการผสมผสานศิลปะจาก ๓ วัฒนธรรม (ล้านนา พม่า จีน) ได้อย่างกลมกลืน เทคนิคดั้งเดิมใช้หลักคือ การประดับกระจกแก้ว (Glass Mosaic) ควบคู่กับการแกะสลักไม้ปิดทอง ซึ่งช่างโบราณเคยมีกรรมวิธีในการสร้าง "กระจกแก้วจืน" (กระจกสีโบราณ) ขึ้นเอง ลวดลายหลักมักเป็นรูปพรรณพฤกษา สัตว์ในเทพนิยาย และเทพเทวดา ซึ่งล้วนมีความหมายเชิงสัญลักษณ์ลวดลายสื่อคติความทางพระพุทธศาสนา

จากการวิเคราะห์ในส่วนของการอนุรักษ์ และสืบสานภูมิปัญญาอย่างยั่งยืน มีความจำเป็นอย่างยิ่ง เนื่องจากงานประดับกระจกแบบโบราณที่ใช้เทคนิคดั้งเดิมกำลังขาดการสืบทอด โดยแนวทางประกอบด้วยการจัดทำฐานข้อมูลองค์ความรู้ เพื่อรวบรวมและจัดเก็บข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับงานพุทธศิลปกรรมประดับกระจกอย่างเป็นระบบ การถ่ายทอดทักษะผ่านการปฏิบัติจัดกิจกรรมอบรมเชิงปฏิบัติการอย่างต่อเนื่อง กลุ่มเป้าหมายมุ่งเน้นการถ่ายทอดองค์ความรู้และทักษะให้กับ นักเรียนนักศึกษา ชุมชน และวัด เพื่อสืบสานและอนุรักษ์ภูมิปัญญาเหล่านี้ไม่ให้สูญหาย การพัฒนาสู่คนรุ่นใหม่เป็นการนำเสนอแนวทางในการอนุรักษ์และพัฒนาเพื่อให้เข้ากับวิถีชีวิตและค่านิยมของคนรุ่นใหม่ให้เกิดการสืบสานภูมิปัญญาและป้องกันไม่ให้สูญหาย

นอกจากนั้นยังได้สร้างสรรค์งานพุทธศิลปกรรมประดับกระจกล้านนาแบบร่วมสมัย ที่สอดคล้องกับบริบทชุมชนท้องถิ่น การดำเนินการอยู่ภายใต้แนวคิด "นวัตกรรมเชิงพุทธ" มีหลักการคือ การต่อยอดเทคนิคและลวดลายดั้งเดิม (อาทิ การใช้วัสดุสมัยใหม่อย่างกาวอีพ็อกซี่เพื่อเพิ่มความคงทน) การสื่อความหมายใหม่เกี่ยวกับธรรมะและธรรมชาติ และที่สำคัญคือเน้นการมีส่วนร่วมของชุมชน (พระ เณร เยาวชน และชาวบ้าน) ในกระบวนการสร้างสรรค์ โดยได้นำผลงานสร้างสรรค์ไปติดตั้ง ณ วัดบ้านป่าคา จังหวัดเชียงราย เพื่อ เป็นแลนด์มาร์คใหม่ ซึ่งช่วย สร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจ การท่องเที่ยว และความยั่งยืนให้กับชุมชนในระยะยาว แสดงให้เห็นว่า "นวัตกรรมเชิงพุทธ" ไม่ใช่แค่การสร้างสิ่งใหม่ แต่คือการนำคุณค่าดั้งเดิมมาประยุกต์ใช้อย่างสร้างสรรค์ เพื่อให้งานศิลปะงานประดับกระจกสีทั้งโบราณและปัจจุบันสามารถดำรงสืบสานเป็นเครื่องมือในการพัฒนาคุณค่า จิตใจ และสุนทรียภาพให้ชุมชนอย่างยั่งยืน