แม่นางบัวคลี่: การศึกษาประวัติศาสตร์ท้องถิ่นและความเชื่อของชุมชนวัดบ้านถ้ำ ตำบลเขาน้อย อำเภอท่าม่วง จังหวัดกาญจนบุรี
MAENANG BUAKLEE: A STUDY OF LOCAL HISTORY AND COMMUNITY BELIEFS AT WAT BAN THAM, KHAO NOI SUBDISTRICT, THA MUANG DISTRICT, KANCHANABURI PROVINCE
คำสำคัญ:
แม่นางบัวคลี่, ประวัติศาสตร์ท้องถิ่น, ความเชื่อชุมชน, กรรม, จักรวาลวิทยาบทคัดย่อ
บทความวิชาการนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างคติความเชื่อประวัติศาสตร์ท้องถิ่นในเรื่อง "แม่นางบัวคลี่" และความเชื่อทางพระพุทธศาสนาในชุมชนวัดบ้านถ้ำ ตำบลเขาน้อย อำเภอท่าม่วง จังหวัดกาญจนบุรี ผ่านการวิเคราะห์ความสำคัญของ "แม่นางบัวคลี่" ซึ่งเป็นตัวละครในตำนานท้องถิ่นที่เชื่อมโยงกับคติความเชื่อทางพระพุทธศาสนาและจักรวาลวิทยา ดังนี้ คือ 1) ศึกษาคติความเชื่อทางพระพุทธศาสนาและการสะท้อนในตำนานท้องถิ่นผ่านตัวละคร "แม่นางบัวคลี่" 2) วิเคราะห์บทบาทของ "แม่นางบัวคลี่" ในการเชื่อมโยงกับจักรวาลวิทยาและคติกรรมในพระพุทธศาสนาในบริบทของชุมชนท้องถิ่น โดยการศึกษานี้มุ่งเน้นการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างความเชื่อทางศาสนาในเรื่องกรรม และการชดใช้กรรมที่สะท้อนผ่านเรื่องราวของแม่นางบัวคลี่ และการปฏิบัติของชุมชน ที่เชื่อมโยงความเชื่อต่าง ๆ เหล่านี้เข้ากับพิธีกรรมและประเพณีในชุมชน ผลลัพธ์จากการศึกษานี้จะช่วยขยายความเข้าใจเกี่ยวกับความเชื่อทางพระพุทธศาสนาในสังคมท้องถิ่น รวมถึงการสืบทอดและการปรับตัวของความเชื่อเหล่านี้ในโลกปัจจุบัน
เอกสารอ้างอิง
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. (2539). พระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพฯ: มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
กรมศิลปากร. (2535). บันทึกการสำรวจพื้นที่วัดบ้านถ้ำ จังหวัดกาญจนบุรี. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร.
เกียรติศักดิ์ ชมพูหลง. (2560). ตำนานท้องถิ่นกับการเสริมสร้างอัตลักษณ์ชุมชน: กรณีศึกษาตำนานแม่นางบัวคลี่. วารสารคณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม,.
ขนิษฐา จิตชินะกุล. (2552). คติชนวิทยา. กรุงเทพฯ: โอเดียนสโตร์.
ชัยวัฒน์ พูลศิริ. (2563). การบูรณาการพระพุทธศาสนากับความเชื่อท้องถิ่น: กรณีศึกษาจังหวัดกาญจนบุรี. วารสารวิชาการธรรมทรรศน์.
ณัฏฐชา นากสุก. (2562). ความเชื่อเรื่องผีในสังคมไทย: มุมมองทางมานุษยวิทยา. วารสารมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏสุรินทร์.
ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จฯ กรมพระยา. (2545). ประวัติวรรณคดีไทย. (พิมพ์ครั้งที่ 5). กรุงเทพฯ: องค์การค้าของคุรุสภา.
ทรงศักดิ์ ปรางค์วัฒนากุล. (2557). ความเชื่อพื้นบ้านกับพระพุทธศาสนาในล้านนา. วารสารศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
ธนิต จิตตาแก้ว. (2561). ความเชื่อเรื่องกรรมและจักรวาลวิทยาในพระพุทธศาสนาเถรวาท. วารสารบัณฑิตศึกษาปริทรรศน์.
นันทนา ขุนทอง. (2559). กรรมและการให้ผลของกรรมในพุทธปรัชญาเถรวาท. วารสารบัณฑิตศึกษาปริทรรศน์.
ประมวล พิมพ์เสน. (2560). ความเชื่อเรื่องผีตายทั้งกลมในสังคมไทย. วารสารวิชาการมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์.
ประสิทธิ์ เลียวสิริพงศ์. (2555). ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นกาญจนบุรี. กาญจนบุรี: สำนักวิทยบริการและเทคโนโลยีสารสนเทศ มหาวิทยาลัยราชภัฏกาญจนบุรี.
พระครูโกศลสังฆกิจ (ประกอบ อาภาธโร). (2561). การประยุกต์ใช้หลักธรรมในพระพุทธศาสนากับความเชื่อท้องถิ่น. วารสารมหาจุฬาวิชาการ.
พระครูปลัดอาทิตย์ อตฺถเวที. (2561). พิธีกรรมและความเชื่อเกี่ยวกับวิญญาณบรรพบุรุษในพระพุทธศาสนาเถรวาท. วารสารสันติศึกษาปริทรรศน์.
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. (2553). เรื่องขุนช้างขุนแผน. ในบทละครเรื่องขุนช้างขุนแผน. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร.
พระมหาบุญไทย ปุญฺญมโน. (2555). กรรมในพระพุทธศาสนา. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
พระมหาสมจินต์ สมฺมาปญฺโญ. (2551). การศึกษาวิเคราะห์ความเชื่อเรื่องจักรวาลวิทยาในพุทธปรัชญาเถรวาท. วารสารพุทธศาสน์ศึกษา.
พิทยา บุษรารัตน์. (2558). ศิลปะพื้นบ้านกับการสื่อสารความเชื่อทางพระพุทธศาสนา. วารสารศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น.
มณี พยอมยงค์. (2531). ประเพณีสิบสองเดือนล้านนาไทย. เชียงใหม่: ส.ทรัพย์การพิมพ์.
ยศ สันตสมบัติ. (2551). อำนาจพื้นที่และอัตลักษณ์ทางชาติพันธุ์: การเมืองวัฒนธรรมของรัฐชาติในสังคมไทย. กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน).
ลัดดาวัลย์ แก้วกิติพงษ์. (2558). จักรวาลวิทยาในพุทธศาสนาเถรวาท. วารสารมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏสุรินทร์.
วัชรพงศ์ ยศพล. (2562). ความเชื่อเรื่องผีในสังคมล้านนา: การผสมผสานระหว่างพระพุทธศาสนาและความเชื่อท้องถิ่น. วารสารพุทธศาสตร์ศึกษา.
วาสนา เปรมปรีดา. (2559). อิทธิพลของความเชื่อพื้นบ้านในสังคมไทยที่มีต่อพระพุทธศาสนา. วารสารครุศาสตร์ปริทรรศน์ฯ.
วิชิต พุ่มทอง. (2563). การศึกษาเชิงวิเคราะห์ตำนานและประเพณีไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
วิวัฒน์ เลิศวิวัฒน์วงศา. (2560). ศึกษาเปรียบเทียบแนวคิดเรื่องการทำบุญอุทิศให้ผู้ตายในพระพุทธศาสนาเถรวาท. วารสารมหาจุฬาวิชาการ.
ศรีศักร วัลลิโภดม. (2543). พัฒนาการทางสังคม-วัฒนธรรมไทย. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง.
ศุภชัย พูลเกษ. (2559). แนวคิดเกี่ยวกับกรรมและจักรวาลวิทยาในพระพุทธศาสนา. กรุงเทพฯ: สถาบันวิจัยพุทธศาสนา.
สิริยา นิตย์ใจภักดิ์. (2553). ความเชื่อเรื่องวิญญาณในสังคมไทย: มิติทางมานุษยวิทยาและจิตวิทยา. วารสารสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์.
สุกรี ศรีจันทร์. (2560). การศึกษาความเชื่อในงานศิลปะและประเพณีท้องถิ่น. กรุงเทพฯ: สถาบันวิจัยพระพุทธศาสนา.
สุจิตต์ วงษ์เทศ. (2542). ขุนช้างขุนแผน คนจริงหรือตัวนิยาย. กรุงเทพฯ: มติชน.
สุรสวัสดิ์ สุขสวัสดิ์. (2564). ศิลปกรรมในพระพุทธศาสนากับการสื่อสารหลักธรรม. วารสารวิชาการ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่.
อภิชาติ พานสุวรรณ. (2562). การศึกษาความเชื่อเรื่องผีและพิธีกรรมของชาวบ้านในจังหวัดกาญจนบุรี. วารสารวิจัยราชภัฏพระนคร สาขามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์.
อรุณศักดิ์ กิ่งมณี. (2561). การบูรณาการความเชื่อท้องถิ่นกับหลักพุทธธรรม: กรณีศึกษาวัดในภาคกลางของไทย. วารสารสันติศึกษาปริทรรศน์.
อัจฉรา ปัณฑรานุวงศ์. (2557). ตำนานและความเชื่อท้องถิ่น: บทบาทในการสร้างอัตลักษณ์ชุมชน. วารสารสังคมศาสตร์.
ChatGPT, ver. GPT-4o; OpenAl: San Francisco, 2024. https://openai.com/chatgpt (accessed 2025-03-10)
