ญาณวิทยากับการศึกษาพระพุทธศาสนา

EPISTEMOLOGY AND THE STUDY OF BUDDHISM

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้ ผู้เขียนต้องการค้นหาคำตอบที่เกี่ยวกับญาณวิทยากับการศึกษาพระพุทธศาสนา โดยใช้กรอบแนวคิดของญาณวิทยา ซึ่งศึกษาเกี่ยวกับปัญหาความรู้หลัก 3 ประการ คือปัญหาว่า มนุษย์สามารถรู้ความจริงสูงสุดได้อย่างไร มนุษย์ได้รับความรู้มาทางใดบ้าง ความรู้ที่มนุษย์ได้รับมานั้นสามารถอธิบายความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับความจริงสูงสุดนั้นได้ตรงกับความเป็นจริงหรือไม่ พบว่า การศึกษาพระพุทธศาสนาเป็นเรื่องของการศึกษาเพื่อได้ความรู้เข้าใจ แม้ว่าพุทธศาสนาจะไม่ปรากฏความเป็นระบบเช่นเดียวปรัชญาตะวันตก หรือญาณวิทยา เมื่อทำการศึกษาพระพุทธศาสนาตามระบบ ในพระไตรปิฎกซึ่งเป็นหลักฐานสำคัญทางพระพุทธศาสนา ปรากฏชัดเจนว่ามีส่วนกล่าวถึงเรื่องของความรู้ กระบวนการรู้ องค์ประกอบที่เกี่ยวข้องกับความรู้ โดยได้วิเคราะห์ สังเคราะห์และประมวลกันเข้าจนทำให้เกิดปัญญาได้ความจริงสูงสุด สรุปเป็นแนวคิด คือ ทฤษฎีการเรียนรู้เกิดขึ้นจากการทดลองศึกษาเรียนรู้ด้วยพระองค์เองจนสำเร็จเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า แนวทางการศึกษาและพัฒนาจาก ศีล สมาธิ ปัญญา ด้วยขั้นตอนการเรียนรู้ในพระพุทธศาสนา ได้แก่ ปริยัติ ปฏิบัติ และปฏิเวธ กระบวนการเรียนรู้เพื่อให้เกิดปัญญา 3 คือ จินตามยปัญญา ปัญญาที่เกิดจากการคิด วิเคราะห์ สังเคราะห์ ที่เรียกว่า โยนิโสมนสิการ สุตมยปัญญา ปัญญาที่เกิดจากการฟัง การศึกษาเล่าเรียน ตลอดถึงการรับถ่ายทอดจากผู้ที่น่าเชื่อ เรียกว่า ปรโตโฆสะ และ ภาวนามยปัญญา ปัญญาที่เกิดจากการอบรม เกิดจากการพัฒนาหรือเกิดจากประสบการณ์ตรง เรียกว่าเกิดจากสัญญาบริสุทธิ์และสัญญาพิเศษ ซึ่งอาศัยพื้นฐานคือพุทธปัญญา ซึ่งมีมาโดยสัญชาตญาณ จุดมุ่งหมายการศึกษาพระพุทธศาสนาสูงสุดคือ “สัจจะหรือความจริง” อริยสัจ ความจริงอันประเสริฐ คือ นิพพาน