การผ่อนคลายความเคร่งครัดของผลย้อนหลังของคำพิพากษาเพิกถอนนิติกรรมทางปกครองในประเทศไทย

บทคัดย่อ

     การควบคุมตรวจสอบความชอบด้วยกฎหมายของนิติกรรมทางปกครองโดยศาลปกครอง โดยหลักแล้ว หากศาลปกครองพิจารณาแล้วเห็นว่านิติกรรมที่พิพาทไม่ชอบด้วยกฎหมาย ศาลปกครองย่อมมีอำนาจพิพากษาเพิกถอนนิติกรรมดังกล่าว ผลของการเพิกถอนนี้ส่งผลย้อนหลัง (effet rétroactif) กลับไปตั้งแต่วันที่ฝ่ายปกครองมีนิติกรรมทางปกครอง ทำให้นิติกรรมดังกล่าวเสมือนหนึ่งว่าไม่เคยปรากฏอยู่เลยตั้งแต่แรก (l’acte annulé est réputé n’avoir jamais existé) เพื่อลบล้างความเสียหายที่เกิดจากความไม่ชอบด้วยกฎหมายที่ฝ่ายปกครองได้ก่อให้เกิดขึ้นให้หมดสิ้นไปจากระบบกฎหมายอย่างสิ้นเชิง  อย่างไรก็ตาม ความเคร่งครัดจากหลักการดังกล่าวมากจนเกินไปก็ย่อมทำให้เกิดปัญหาอื่นตามมา  โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ปัญหาความขัดแย้งระหว่างหลักการทางกฎหมายอื่น เช่น หลักความมั่นคงแน่นอนแห่งนิติฐานะ หรือผลร้ายที่เกิดขึ้นกับบุคคลภายนอกที่ได้รับประโยชน์จากนิติกรรมดังกล่าวโดยสุจริต กฎหมายไทยได้แก้ไขปัญหานี้ด้วยการเปิดช่องให้ศาลสามารถผ่อนคลายความเคร่งครัดของผลย้อนหลังของคำพิพากษาเพิกถอนนิติกรรมทางปกครองในมาตรา 72 วรรคสอง แห่งพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. 2542 โดยเปิดช่องให้ศาลปกครองสามารถกำหนดคำบังคับว่าจะให้มีผลย้อนหลังหรือไม่ย้อนหลังหรือมีผลไปในอนาคตถึงขณะใดขณะหนึ่งได้ หรือจะกำหนดให้มีเงื่อนไขอย่างใดก็ได้  ทั้งนี้ ตามความเป็นธรรมแห่งกรณี บทความนี้จะศึกษาที่มาของบทบัญญัติดังกล่าว หลักกฎหมายที่เกี่ยวข้อง รวมตลอดไปจนถึงแนวทางการปรับใช้บทบัญญัติดังกล่าวของศาลปกครองไทย เพื่อทำความเข้าใจว่าศาลไทยมีอำนาจในการผ่อนคลายความเคร่งครัดของผลย้อนหลังของคำพิพากษาเพิกถอนนิติกรรมทางปกครองหรือไม่ และมีโดยอาศัยเหตุผลหรือหลักกฎหมายใดมาสนับสนุนการใช้อำนาจดังกล่าว