ปัญหาสังคมไทยในมุมมองทางมนุษยศาสตร์

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์ปัญหาความเหลื่อมล้ำ อัตลักษณ์ และศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ในสังคมไทยร่วมสมัย ผ่านกรอบคิดเชิงมนุษยศาสตร์ซึ่งประกอบด้วยปรัชญามนุษยนิยม แนวคิดวัฒนธรรมศึกษา และทฤษฎีอัตลักษณ์ โดยตั้งคำถามสำคัญว่า “มนุษยศาสตร์สามารถมีบทบาทในการฟื้นฟูศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ในสังคมไทยได้อย่างไร” วิธีการศึกษามีลักษณะบูรณาการระหว่างการวิเคราะห์เอกสารเชิงทฤษฎีกับการพิจารณากรณีศึกษาในลักษณะภาพสั้นทางชาติพันธุ์วิทยา ที่สะท้อนประสบการณ์ของกลุ่มชายขอบในเมืองและชนบท

ผลการวิเคราะห์พบว่า ความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจและชนชั้นยังคงเป็นโครงสร้างหลักที่ตอกย้ำความไม่เสมอภาค การศึกษาในฐานะสถาบันที่ควรลดช่องว่างกลับทำหน้าที่ผลิตซ้ำทุนวัฒนธรรมและความได้เปรียบของชนชั้นกลางและชนชั้นสูง นอกจากนี้ความแตกต่างระหว่างเมือง–ชนบทยังสร้างพลวัตที่ทำให้คนจำนวนมากอยู่ในสภาวะ “ระหว่างสองโลก” ไม่สามารถเข้าถึงทรัพยากรของเมืองอย่างเต็มที่ และไม่อาจยึดโยงกับรากเหง้าของตนอย่างสมบูรณ์ ขณะเดียวกัน กระแสบริโภคนิยมและการขยายตัวของสื่อดิจิทัลได้สร้างวิกฤตคุณค่าและอัตลักษณ์เสมือนที่เปราะบาง นำไปสู่ปัญหาสุขภาวะทางใจที่ซับซ้อนยิ่งขึ้น ขณะที่บทบาทของศาสนาและจารีตดั้งเดิมซึ่งเคยเป็นกลไกเยียวยาก็ถูกเปลี่ยนเป็นสินค้าในระบบเศรษฐกิจสมัยใหม่  มนุษยศาสตร์ได้เสนอแนวทางเยียวยาที่หลากหลาย แนวทางเหล่านี้ชี้ให้เห็นว่าการแก้ไขปัญหาศักดิ์ศรีมนุษย์ในสังคมไทยจำเป็นต้องบูรณาการมิติทางเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และจิตใจเข้าด้วยกัน โดยมีมนุษยศาสตร์เป็นศูนย์กลางในการออกแบบนโยบายและสถาบันสังคมในอนาคต