อุปสรรคทางวัฒนธรรมในการมีส่วนร่วมของชุมชนต่อการควบคุมยาเสพติด : กรณีศึกษาหมู่บ้านแห่งหนึ่งในจังหวัดกาญจนบุรี

บทคัดย่อ

งานวิจัยเรื่องนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) ศึกษารูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนในการควบคุมปัญหายาเสพติด (2) วิเคราะห์ปัจจัยทางวัฒนธรรมและค่านิยมที่เป็นอุปสรรคต่อการมีส่วนร่วมของชุมชน และ (3) อธิบายความสัมพันธ์ระหว่างโครงสร้างทางสังคม ความสัมพันธ์ภายในชุมชน และพฤติกรรมการนิ่งเฉยต่อปัญหายาเสพติด โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพแบบมีส่วนร่วม (Participatory Qualitative Research) ดำเนินการศึกษาผ่านการสัมภาษณ์เชิงลึก การสังเกตแบบมีส่วนร่วม และการสนทนากลุ่มกับสมาชิกในชุมชน ผู้นำท้องถิ่น ในหมู่บ้านแห่งหนึ่งของจังหวัดกาญจนบุรี ผลการวิจัยพบว่า การมีส่วนร่วมของชุมชนมีลักษณะจำกัดอยู่ในระดับการรับรู้และการพูดคุยกันภายในครอบครัวหรือกลุ่มใกล้ชิดเท่านั้น โดยขาดการแสดงออกเชิงรุกหรือการแจ้งเบาะแสต่อหน่วยงานรัฐ  และพบว่าปัจจัยทางวัฒนธรรม เช่น ค่านิยม “ไม่อยากยุ่งเรื่องคนอื่น” และ “หน้าชื่นอกตรม” ส่งผลให้ชาวบ้านส่วนใหญ่เลือกที่จะเงียบ แม้รับรู้ว่ามีการค้ายาเสพติดในพื้นที่ โดยมีคำพูดสะท้อนจากชาวบ้าน เช่น “รู้ก็ไม่พูด เดี๋ยวมีปัญหา” หรือ “เห็นอยู่ แต่ไม่ใช่เรื่องของเรา”  ลักษณะการนิ่งเฉยนี้เชื่อมโยงกับโครงสร้างความสัมพันธ์ในชุมชนที่เน้นการรักษาหน้าตา ความกลมเกลียว และความกลัวการขัดแย้งกับคนรู้จักในเครือญาติหรือกลุ่มใกล้ชิด ข้อเสนอจากการวิจัยชี้ว่าการส่งเสริมการมีส่วนร่วมของชุมชนจะต้องสอดคล้องกับบริบทวัฒนธรรมท้องถิ่น โดยอาจพัฒนารูปแบบที่ใช้ผู้นำตามธรรมชาติหรือกลไกความสัมพันธ์ที่ไว้วางใจได้ เช่น กลุ่มญาติ เป็นตัวกลางในการสื่อสารและแจ้งข้อมูลอย่างไม่เป็นทางการ เพื่อสร้างพลังชุมชนโดยไม่ละเมิดโครงสร้างวัฒนธรรมดั้งเดิม