ปัจจัยนาคไม้ไผ่สาน: งานหัตถศิลป์เพื่อแผ่นดินอันอุดมสมบูรณ์
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความทางวิชาการนี้ มุ่งศึกษาช้างปัจจัยนาคในฐานะช้างศักดิ์สิทธิ์เพื่อแผ่นดินอันอุดมสมบูรณ์ ในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา การสืบทอดความเชื่อเรื่องช้างศักดิ์สิทธิ์ที่ยังคงมีชีวิตในระบบความเชื่อทางพุทธศาสนาในล้านนา จนถึงการบูรณาการความเชื่อผ่านงานหัตถศิลปกรรมปัจจัยนาคไม้ไผ่สาน ซึ่งเป็นงานศิลป์เพื่อแผ่นดินอันอุดมสมบูรณ์
มหาเวสสันดรชาดก เป็นชาดกที่กล่าวถึงพระชาติสุดท้ายของพระโพธิสัตว์ก่อนที่จะมาตรัสรู้เป็นพระโคตมพุทธเจ้าในปัจจุบัน เป็นที่นิยมเทศน์กันเป็นประเพณีที่เรียกว่าประเพณีตั้งธรรมหลวงในล้านนา ซึ่งเนื้อหาได้กล่าวถึงช้างมงคลปัจจัยนาค ที่เชื่อกันว่าสามารถสร้างความอุดมสมบูรณ์แก่แผ่นดินที่ช้างผ่าน งานหัตถศิลปกรรม “ปัจจัยนาคไม้ไผ่สานî และประเพณีแห่ช้างเผือกเป็นนวัตกรรมทางสังคมที่เกิดจากการบูรณาการความเชื่อในมหาเวสสันดรชาดกกับงานศิลปหัตถกรรมพื้นบ้านล้านนา ในฐานะที่ช้างปัจจัยนาคเป็นสัญลักษณ์ของความอุดมสมบูรณ์และความเป็นมงคล การจัดขบวนแห่เป็นกิจกรรมที่ส่งเสริมการมีส่วนร่วมในชุมชน และกระตุ้นให้เกิดการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ รวมถึงการดูแลป่าไม้และแหล่งน้ำ บทความนี้ได้ชี้ให้เห็นถึงคุณค่าทางศิลปวัฒนธรรมและประเพณีเพื่อสิ่งแวดล้อมดังกล่าว พร้อมเสนอแนวทางการสืบทอดและปรับตัวเพื่อรองรับบริบทยุคใหม่
Article Details
เอกสารอ้างอิง
ฐาปกรณ์ เครือระยา. (2558). การศึกษารูปแบบและเทคนิควิธีการสร้างพระพุทธรูปศิลปะพม่า – ไทใหญ่ ที่ปรากฏในนครลำปาง. วารสารวิทยาลัยสงฆ์นครลำปาง, 4(2), 13 – 30.
ทิพย์สุดา แสนโส. (2565). พิธีแห่ช้างเผือกและสืบชะตาแม่น้ำลี. สืบค้นเมื่อ 2 ธันวาคม 2567 จาก https://www.tkpnetwork.org/2022/12/blog-post_46.html
บุษกร ฮวบแช่ม และ อนุชา แพ่งเกสร. (2566). แห่ช้างผ้า: แนวคิดจากภูมิทัศน์วัฒนธรรมผ่านกระบวนการสร้างสรรค์ในบริบทใหม่. ศิลปกรรมสาร. 16(2), 33 – 52.
ประดับใจ สายเมืองนาย. (2558). การศึกษาพระพุทธรูปสำคัญในจังหวัดเชียงรายเพื่อเพิ่มศักยภาพเส้นทางการเรียนรูและการทองเที่ยวเชิงวัฒนธรรม. วารสารวิชาการวิทยาลัยสันตพล. 1(2), 8 – 21.
พระไกรสร กิตฺติเวที (วรา) (2560). ศึกษาพัฒนาการและคุณค่าของการเทศน์มหาเวสสันดรชาดกกัณฑ์มัทรีในล้านนา. วิทยานิพนธ์พุทธศาสตร์มหาบัณฑิต. บัณฑิตศึกษา: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
พระครูวิมลธรรมภาณ. (2564). รูปแบบการบริหารจัดงานเทศน์มหาชาติ. วารสารครุศาสตร์ปริทรรศน์ฯ. 8(1), 1 – 13.
พระอธิการปันแก้ว อินฺทปญฺโญ (วัทโล). (2564). การศึกษาพิธีกรรมการขอฝนในล้านนา โดยศึกษาพิธีแห่พระเจ้าไม้แก่นจันทน์วัดป่าตันหลวง อำเภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง. ใน พระครูสิริสุตานุยุต (บก), วิถีพุทธ วิถีชุมชน รากฐานชีวทัศน์เชิงสังคมล้านนาในสังคมวิถีใหม่. รายงานสืบเนื่องจากการประชุมวิชาการระดับชาติครั้งที่ 7. (น. 1014 – 1020). วิทยาลัยสงฆ์ลำพูน มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
พัลลภ หารุคำจา และคณะ. (2561). การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติเชิงพุทธบูรณาการ:กรณีศึกษาการฟื้นฟูประเพณีแห่ช้างเผือกในพื้นที่ลุ่มน้ำลี้จังหวัดลำพูน. วารสารวิทยาลัยสงฆ์นครลำปาง. 7(2), 273 – 282.
พินัย วิลัยทอง และ ทิพวรรณ ทั่งมั่งมี. (2557). การศึกษาประเพณีแห่ช้างผ้า ชุมชนเมาะหลวง อำเภอแม่เมาะ จังหวัดลำปาง เพื่อการอนุรักษ์และสืบสานอย่างมีส่วนร่วมของภาคประชาสังคม. ใน ลำปาง แม่นมาตย์ (บก.), 50 ปี มข. กับการอุทิศเพื่อสังคม. รายงานสืบเนื่องจากการประชุมวิชาการ การประชุมเสนอผลงานวิจัยระดับบัณฑิตศึกษา ครั้งที่ 15. (น. 2252 – 2258). บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยขอนแก่น.
มหาจุฬาลงกรณราชวิิทยาลัย. (2539). พระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิิทยาลัย. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์มหาจุุฬาลงกรณราชวิิทยาลััย
ลิปิกร มาแก้ว (2556). ผ้าพระบฏในพิธีตั้งธัมม์หลวงล้านนา. วารสารเวียงเจ็ดลิน. 7(2), 8 – 19
วาสนา สายมา. (2564). การศึกษาและพัฒนารูปแบบงานจักสานไม้ไผ่ลวดลายดั้งเดิม เพื่อประยุกต์ใช้ในการออกแบบตกแต่งกรณีศึกษา ชมรมผู้สูงอายุ บ้านกิ่วแลป่าเป้า อ.แม่วาง จ.เชียงใหม่. วารสารการวิจัยปละพัฒนา มหาวิทยาลัยสวนสุนันทา. 13(2), 119 – 133.
สมชาย เดชะพรหมพันธุ์. สัญญาณเตือนฝนแล้งและน้ำจะท่วมใหญ่ หนังสือพิมพ์มติชนรายวัน วันที่ 11 มกราคม 2555 สืบค้นเมื่อวันที่ 2 ธันวาคม 2567 จาก https://www.ldd.go.th/WEB_UNCCD/new_Feb_55/page1.htm
สำนักบรรณสารสนเทศ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. ช้างมงคล. สืบค้นเมื่อวันที่ 2 ธันวาคม 2567 จาก https://library.stou.ac.th/wp-content/odi/good-elephant/P2.html