คดีปกครองเกี่ยวกับการสอบแข่งขันเข้ารับราชการของประเทศฝรั่งเศส

บทคัดย่อ

          การคัดเลือกบุคคลเพื่อบรรจุเข้ารับราชการด้วยวิธีการสอบแข่งขัน ถือเป็นช่องทางหลักสำหรับประชาชนในการเข้าสู่งานราชการ ทั้งยังเป็นการให้หลักประกันแก่หน่วยงานของรัฐว่าจะได้รับบุคลากรผู้มีความรู้ความสามารถที่ผ่านการสรรหาโดยปราศจากการเลือกที่รักมักที่ชังหรือจากการเลือกปฏิบัติ ซึ่งประเทศฝรั่งเศสก็เป็นประเทศหนึ่งที่ใช้การสอบแข่งขันเป็นวิธีการหลักในการสรรหาและคัดเลือกบุคคลเพื่อบรรจุเข้ารับราชการ และด้วยเหตุที่หลักความเสมอภาคของประชาชนในการเข้าสู่ตำแหน่งงานราชการเรียกร้องให้การดำเนินการของหน่วยงานทางปกครองในการสรรหาและคัดเลือกบุคลากรทุกขั้นตอนต้องเป็นไปอย่างเสมอภาคและปราศจากการเลือกปฏิบัติ การดำเนินการข้างต้นจึงอยู่ภายใต้การตรวจสอบโดยองค์กรตุลาการ ส่งผลให้ปริมาณคดีพิพาทเกี่ยวกับการสอบแข่งขันของประเทศฝรั่งเศสเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง จึงเป็นการดีที่จะมีการศึกษาเกี่ยวกับเรื่องดังกล่าวเพื่อเป็นฐานข้อมูลทางวิชาการ และนำไปสู่การศึกษาเปรียบเทียบกับคดีปกครองประเภทเดียวกันของประเทศไทยในอนาคต บทความนี้จึงขอเสนอเนื้อหาสาระเกี่ยวกับคดีปกครองเกี่ยวกับการสอบแข่งขันเข้ารับราชการของประเทศฝรั่งเศส

          ทั้งนี้ ด้วยเหตุที่การจัดสอบเพื่อบรรจุแต่งตั้งข้าราชการมิได้เกิดจากการกระทำของฝ่ายปกครองเพียงการกระทำเดียว แต่ประกอบไปด้วยการกระทำที่ต่อเนื่องกันไป ไม่ว่าจะเป็นการเปิดสอบแข่งขัน การดำเนินการของคณะกรรมการดำเนินการสอบ การประกาศรายชื่อผู้มีสิทธิสอบและรายชื่อผู้สอบผ่าน ในบางกรณีการกระทำในกระบวนการจัดการสอบก็ไม่ได้มีลักษณะของการกระทำทางปกครองที่ผู้ได้รับผลกระทบจะฟ้องร้องต่อศาลปกครองได้ อาทิ การตอบข้อหารือ การให้ความเห็น คำแนะนำ หรือข้อเสนอแนะ การให้ข้อมูล การประกาศให้ทราบ หรือเป็นมาตรการในการตระเตรียมการ  ดังนั้น การกระทำที่เกี่ยวข้องกับการตระเตรียมการสอบแข่งขัน ยกตัวอย่างเช่น ประกาศเปิดรับสมัครสอบ การแจ้งตำแหน่งว่าง จดหมายแจ้งข้อมูลแก่ผู้สมัครสอบ ประกาศแบ่งกลุ่มตามรายวิชาหรือตามหน่วยงานของงานที่เปิดสอบ หรือคำสั่งห้ามผู้เข้าสอบบางรายเข้าห้องสอบ เหล่านี้ถือเป็นการกระทำของฝ่ายปกครองซึ่งศาลปกครองฝรั่งเศสเห็นว่าไม่อาจแยกจากการดำเนินการของคณะกรรมการสอบเพื่อที่จะประกาศผลสอบ และไม่สามารถนำมาฟ้องให้ศาลเพิกถอนนิติกรรมทางปกครองที่ไม่ชอบด้วยกฎหมายได้โดยตรง แต่อาจหยิบยกมาเป็นข้อเท็จจริงในการฟ้องขอให้ศาลเพิกถอนการกระทำของฝ่ายปกครองที่มีลักษณะเป็นนิติกรรมทางปกครองได้

          นอกจากนั้น ลักษณะที่น่าสนใจอีกประการหนึ่งของคดีปกครองเกี่ยวกับการสอบแข่งขันก็คือ การฟ้องโต้แย้งการประเมินผลการสอบหรือการบรรจุแต่งตั้ง  สืบเนื่องจากความอิสระในการประเมินผลการสอบถือเป็นอำนาจดุลพินิจของคณะกรรมการสอบ ศาลจึงปฏิเสธที่จะตรวจสอบการประเมินผลและการให้คะแนนสอบ ผู้เข้าสอบจึงไม่สามารถยื่นฟ้องคดีต่อศาลให้เพิกถอนนิติกรรมทางปกครองที่ไม่ชอบด้วยกฎหมายจากการประเมินผลและการให้คะแนนสอบของคณะกรรมการสอบได้ไม่ว่าโดยตรงหรือโดยอ้อม ซึ่งสภาแห่งรัฐได้วางหลักว่า การประเมินเพื่อให้คะแนนของคณะกรรมการไม่เป็นเหตุในการร้องเรียน
ต่อฝ่ายปกครอง ไม่ว่าจะต่อเจ้าหน้าที่ผู้ออกคำสั่งหรือต่อผู้บังคับบัญชา  แต่ในทางกลับกัน หากมิใช่การฟ้องคดีเพื่อโต้แย้งดุลพินิจการประเมินผลเพื่อให้คะแนนของคณะกรรมการ ศาลปกครองก็สามารถเข้าไปตรวจสอบได้ ไม่ว่าจะเป็นความบกพร่องในการดำเนินการจัดสอบ การบิดเบือนการใช้อำนาจของคณะกรรมการ การดำเนินการของคณะกรรมการว่าเป็นไปตามที่กฎหมายและระเบียบการสอบกำหนดหรือไม่ รวมทั้งตรวจสอบว่าการดำเนินการสอดคล้องกับหลักความเสมอภาคระหว่างผู้เข้าสอบหรือไม่ เป็นต้น

          สำหรับผลของการเพิกถอนการสอบ นั้น เดิมสภาแห่งรัฐวางหลักว่าการเพิกถอนจะส่งผลโดยอัตโนมัติต่อการบรรจุแต่งตั้งและการกระทำอื่นที่สืบเนื่องกับการสอบนั้น แต่ปัจจุบันแนวคำพิพากษาได้เปลี่ยนแปลงไปในทางตรงกันข้าม กล่าวคือ การเพิกถอนการสอบแข่งขันจะไม่มีผลโดยอัตโนมัติต่อการบรรจุข้าราชการและการกระทำอื่นที่เกี่ยวเนื่องกับการสอบนั้น เนื่องจากเหตุผลที่ว่าสภาแห่งรัฐได้นำหลักความมั่นคงแห่งนิติฐานะมาปรับใช้กับคดีประเภทนี้  ดังนั้น การเพิกถอนการสอบจึงไม่มีผลเป็นการเพิกถอนการบรรจุแต่งตั้งซึ่งเป็นการกระทำทางปกครองที่ต่อเนื่องมา กล่าวอีกนัยหนึ่งก็คือ หากไม่มีการฟ้องเพิกถอนคำสั่งบรรจุแต่งตั้ง คำสั่งบรรจุแต่งตั้งก็ย่อมมีผลบังคับผูกพันอย่างถาวร  โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อพ้นระยะเวลาการฟ้องคดีแล้ว  นอกจากนั้น ในการเพิกถอนผลการสอบที่มีลักษณะเป็นคำสั่งทางปกครองที่ให้ประโยชน์แก่ผู้รับคำสั่งด้วยการก่อให้เกิดสิทธิ ก็จะต้องพิจารณาถึงความสุจริตของผู้รับคำสั่งประกอบด้วย หากเป็นผลการสอบที่เกิดจากการกระทำโดยไม่สุจริตของผู้เข้าสอบ กรณีก็สามารถเพิกถอนได้ทุกขณะและไม่มีระยะเวลาที่จำกัด โดยในการเพิกถอนผลการสอบจะต้องมีการดำเนินการให้สอดคล้องกับหลักการให้เหตุผลประกอบในคำสั่งทางปกครองและต้องให้สิทธิในการต่อสู้โต้แย้งแสดงพยานหลักฐานแก่ผู้ที่ได้รับผลกระทบจากกการเพิกถอนผลการสอบดังกล่าวด้วย แต่แม้ศาลจะพิพากษาให้เพิกถอนผลการสอบแข่งขันก็ตาม การเพิกถอนดังกล่าวไม่ได้ก่อให้เกิดสิทธิต่อผู้ฟ้องคดีในการที่จะได้รับการบรรจุแต่งตั้ง แต่ผู้ฟ้องคดีอาจมีสิทธิได้รับค่าเสียหายในบางกรณี  ในขณะเดียวกัน ก็มิได้ก่อให้เกิดหน้าที่ใด ๆ ต่อหน่วยงานทางปกครองที่จะต้องมีการดำเนินการสอบแข่งขันใหม่อีกครั้ง

          ดังจะเห็นได้ว่าการดำเนินการจัดการสอบเพื่อบรรจุเข้ารับราชการเป็นกระบวนการที่มีความยุ่งยากซับซ้อนและต้องดำเนินการให้สอดคล้องกับหลักกฎหมายหลายประการ อีกทั้งศาลปกครองฝรั่งเศสได้เข้ามาตรวจสอบอย่างเข้มงวดเท่าที่จะสามารถกระทำได้ โดยมีวัตถุประสงค์สำคัญก็คือ การควบคุม
ความได้สัดส่วนระหว่างความเสมอภาคของประชาชนในการเข้าสู่งานราชการ และการดำเนินภารกิจบริการสาธารณะของหน่วยงานทางปกครอง