กลุ่มดาวฤกษ์ และเวลา ในจิตรกรรมฝาผนัง พระอุโบสถ วัดราชนัดดาราม

บทคัดย่อ

การศึกษาจิตรกรรมฝาผนังภาพเทพชุมนุม วัดราชนัดดารามวรวิหาร มีจุดประสงค์ในการศึกษาเรื่องราวที่บันทึกไว้ในจิตรกรรมฝาผนัง และศึกษารูปแบบที่เปลี่ยนแปลงไปจากยุคสมัยของจิตรกรรมฝาผนังสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น เพื่อเป็นการทำความเข้าใจถึงแนวความคิดที่เปลี่ยนแปลงในจิตรกรรมฝาผนังแบบสัจนิยม พร้อมทั้งการใช้ความรู้ทางดาราศาสตร์ และโหราศาสตร์ ในจิตรกรรมฝาผนัง โดยใช้วิธีการศึกษาเชิงสำรวจ ด้วยการถ่ายภาพ รังวัดพื้นที่ภายใน เพื่อวิเคราะห์องค์ประกอบ โดยอ้างอิงการทบทวนวรรณกรรม และแนวความคิดที่เกี่ยวข้อง

  จากการศึกษา พบว่าจิตรกรรมฝาผนังวัดราชนัดดาราม มีแนวความคิดของการรับรู้เวลา ฤดูกาล ในแบบจันทรคติ ที่เริ่มต้นนับปีในเดือนเมษายนหรือ ราศีเมษ จากการแบ่งราศีบนผนังฝั่งตะวันออกและ ตะวันตก และการศึกษาภาพการเรียงตัวของเทวดาในจิตรกรรมฝาผนังมีลักษณะสอดคล้องอย่างชัดเจนกับการเรียงตัวของกลุ่มดาวในตำราพิไชยสงครามถึง 8 กลุ่ม ได้แก่ อัศวณี ภรณี โรหิณี มฆา บุพพลคุณี จิต เชฐ มูละ มีการเรียงตัวที่คล้ายคลึง ได้แก่ พฤคเศียร ปูนัพสุ ธนิษฐา แต่ยังไม่พบความสัมพันธ์ในด้านของการเรียงตัว กับกลุ่มดาวจริงบนฟ้า แต่กลับเห็นการให้ความสำคัญกับดาวหลักที่มีแสงสุกสว่างในกลุ่มดาว ที่เทียบเคียงกับดาวบนท้องฟ้าได้ ได้แก่ ดาวอัลเดบาเรนกับโรหิณี ดาวบีเทลจุสกับอารทรา และรูปแบบเนื้อหาของจิตรกรรมฝาผนัง ซึ่งกำเนิดขึ้นในยุคสมัยของรัชกาลที่ 4 ที่การเขียนภาพตามคติสัจนิยม ภูมิปัญญาทางดาราศาสตร์ และโหราศาสตร์ ผนวกเข้ากับความเชื่อเรื่องจักราศี ที่ได้รับอิทธิพลจากอินเดีย และการแสดงออกของมิติที่ไร้ขอบเขต ยังเป็นมิติที่สร้างแนวความคิดการสร้างที่ว่างภายในอุโบสถด้วยจิตรกรรมฝาผนังที่สลายการปิดล้อมของอาคาร อย่างไรก็ตามการศึกษายังขาดข้อมูลเชิงลึกในด้านความสัมพันธ์ของดวงดาวในตำราพิไชยสงครามกับกลุ่มดาวจริง เพื่อตีความและขยายข้อมูลที่ได้จากการเปรียบเทียบกับกลุ่มดาวจากจิตรกรรมฝาผนัง เพื่อเป็นประโยชน์ต่อการศึกษาต่อไป