พุทธศิลปกรรมลายคำเพื่อการเรียนรู้: คุณค่า สืบสาน ในงานลายคำแบบล้านนา

บทคัดย่อ

งานวิจัยเชิงสร้างสรรคนี้เป็นเก็บรวบรวมข้อมูลงานลายคำแบบล้านนามีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาข้อมูลสารสนเทศแหล่งงานศิลปะลายคำแบบล้านนา 2) เพื่อศึกษากระบวนการสร้างงานศิลปะลายคำแบบล้านนา 3) เพื่อเสนอองค์ความรู้ด้านพุทธศิลปกรรมลายคำแบบล้านนา โดยศึกษางานลายคำล้านนาตามวัดต่าง ๆ ทางภาคเหนือตอนบน 3 จังหวัด จังหวัดละ 1 วัด ได้แก่ จังหวัดเชียงราย คือ วัดพระสิงห์วรวิหาร จังหวัดเชียงใหม่ คือ วัดพระสิงห์วรวิมหาวิหาร จังหวัดลำปาง คือ วัดพระธาตุลำปางหลวง

ผลการวิจัยพบว่า ลายคำล้านนาโบราณนั้นจัดว่าอยู่ในหมวดของงานช่างรัก ได้มีหลักฐานเก่าแก่ที่สุดว่างานช่างรักมีแหล่งกำเนิดมาจากทางประเทศจีนโบราณสมัยราชวงศ์ฮั่น เพราะคนจีนรู้จักการทำงานช่างรักมาก่อนชาติอื่น ๆ ส่วนงานช่างรักในไทยนั้นพบมีมาแต่สมัยอยุธยา ซึ่งอาจได้รับอิทธิพลมาจากศิลปกรรมจากประเทศจีนยุคสมัยก่อน อาณาจักรล้านนานั้นเป็นอณาจักรหนึ่งภายหลังได้ถูกรวบรวมเมืองให้เป็นส่วนหนึ่งของประเทศไทย จึงทำให้ได้รับอิทธิพลทางด้านศิลปะงานช่างลงรักปิดทองมาพัฒนาประยุกต์ให้เป็นงานลายคำล้านนา ผลงานที่สำเร็จจะมีลักษณะที่คล้ายกัน จะแตกต่างกันเล็กน้อยตรงเทคนิคกรรมวิธีการ งานลายคำล้านนานั้นมักนิยมทำเป็นลวดลายพฤกษา และภาพชาดก ปิดทองบนพื้นรักสีแดงและพื้นสีดำ มักจะปรากฏให้เห็นบนบานประตู หน้าต่าง เสา คาน เพดาน ฐานชุกชี ฝาผนังในโบสถ์และวิหาร รวมถึงตู้พระไตรปิฎก หีบพระธรรม ธรรมาสน์ คัมภีร์ใบลาน สิ่งของเครื่องใช้ต่าง ๆ งานลายคำล้านนามีเทคนิคกระบวนการการสร้างลวดลายลงรักปิดทองอยู่ 4 วิธีการด้วยกัน วิธีการที่ 1 การฉลุแบบปิดทองคำเปลว วิธีการที่ 2 การฉลุแบบปิดทองคำเปลวแล้วตัดเส้น วิธีการที่ 3 การฉลุแบบปิดทองคำเปลวแล้วจารเส้น วิธีการที่ 4 การเขียนลายรดน้ำลงรักปิดทอง

องค์ความรู้ที่ได้จากการวิจัยงานช่างพุทธศิลปกรรมลายคำล้านนาโบราณในครั้งนี้ ได้นำมาถ่ายทอดโดยการสอน และสร้างสรรค์ประยุกต์เป็นผลงานลายคำร่วมสมัยขึ้น ถือเป็นการช่วยอนุรักษ์และสืบสานต่อยอดจากผลงานลายคำล้านนาโบราณ อีกทั้งเป็นการได้คงคุณค่าและเผยแพร่ผลงานของช่างพุทธศิลปกรรมล้านนาโบราณอีกแขนงหนึ่งไว้ให้สืบเนื่องต่อไป