วารสารปรัชญาอาศรม

พุทธจริยศาสตร์กับการวิเคราะห์ปัญหาเด็กและเยาวชนร่วมสมัย

สว่าง สิทธิวัง — 2025-12-03

บทความนี้มีวัตถุประสงค์ คือ 1) เพื่อวิเคราะห์สาเหตุและลักษณะของปัญหาเด็กและเยาวชนในสังคมไทยร่วมสมัย 2) เพื่อเสนอแนวทางการแก้ปัญหาดังกล่าวโดยประยุกต์ใช้หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา และ 3) เพื่ออธิบายบทบาทของพระพุทธศาสนาในฐานะกรอบคิดทางจริยศาสตร์สังคมที่สามารถยกระดับการแก้ปัญหาจากเชิงศีลธรรมรายบุคคลสู่ระดับโครงสร้างทางวัฒนธรรม

บทความนี้ชี้ให้เห็นว่าปัญหาเด็กและเยาวชนมิได้เป็นเพียงพฤติกรรมเฉพาะบุคคล หากแต่สะท้อนภาวะวิกฤตของระบบสังคม เศรษฐกิจ และครอบครัวที่ขาดสมดุล หลักธรรมสำคัญ เช่น ศีล 5 พรหมวิหาร 4 อิทธิบาท 4 และฆราวาสธรรม 4 สามารถใช้เป็นแนวทางบ่มเพาะคุณธรรมและสร้างภูมิคุ้มกันทางจิตใจแก่เยาวชน ขณะเดียวกันยังช่วยเสริมสร้างจิตสำนึกแห่งความรับผิดชอบต่อสังคมผ่านกรอบคิด “พุทธจริยศาสตร์แห่งความเมตตา” ซึ่งมุ่งให้มนุษย์ตระหนักถึงความสัมพันธ์เชิงเหตุปัจจัยระหว่างตนกับผู้อื่น หากทุกภาคส่วนร่วมบูรณาการหลักธรรมดังกล่าวไว้ในครอบครัว โรงเรียน และชุมชน จะช่วยลดพฤติกรรมเสี่ยงและเสริมสร้างพลเมืองคุณภาพที่ยึดมั่นในศีลธรรม ส่งผลให้สังคมเกิดความสงบสุขและยั่งยืนในระยะยาว

การสร้างอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรม ที่ปรากฏในพิธีกรรมการสวดเบิกล้านนา

พระกิตติชัย จิตฺตปญฺโญ ปัญญานนท์ — 2025-11-24

บทความนี้มุ่งวิเคราะห์ พิธีกรรมการสวดเบิกล้านนา ในฐานะกระบวนการสร้าง อัตลักษณ์ทางวัฒนธรรม ของชุมชนล้านนา โดยใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพผ่านการศึกษาวรรณกรรม การตีความ และการสังเคราะห์เชิงปรัชญา เพื่อสำรวจความหมายและบทบาทของพิธีกรรมต่อสังคม ผลการศึกษาพบว่า พิธีกรรมสวดเบิกมีบทบาทสำคัญต่อการสร้างอัตลักษณ์ล้านนาในสี่มิติ ได้แก่ 1) ศาสนาและพุทธปรัชญาแบบล้านนา 2) ความเป็นท้องถิ่นและชุมชน 3) ภาษาและการสื่อสารเชิงวัฒนธรรม 4) คีตศิลป์และศิลปะการขับร้องล้านนา

พิธีกรรมดังกล่าวสะท้อนความเชื่อดั้งเดิมและปรับตัวเข้ากับบริบทโลกาภิวัตน์ เชื่อมโยงการปฏิบัติทางจิตวิญญาณเข้ากับการดำรงชีวิตของชุมชน เมื่อพิจารณาผ่านกรอบพุทธปรัชญา เช่น อนัตตา ไตรลักษณ์ ปฏิจจสมุปบาท และสุญญตา จะเห็นว่าอัตลักษณ์เป็นสิ่งพลวัต เกิดจากความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยต่าง ๆ สวดเบิกจึงเป็นทั้งพิธีกรรมทางศาสนาและการปฏิบัติปรัชญา ที่ธำรงคุณค่าทางวัฒนธรรมและเชื่อมโยงกับการแสวงหาความหมายชีวิตร่วมสมัย

ปฏิสัมพันธ์กับสื่อ: การเรียนรู้ในยุคที่ครูไม่ได้เป็นศูนย์กลาง

วิรัลพัชร วงศ์ษา — 2025-11-22

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) วิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงของรูปแบบการเรียนรู้จากระบบครูเป็นศูนย์กลางไปสู่การเรียนรู้แบบผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง โดยเน้นบทบาทของสื่อปฏิสัมพันธ์ในการส่งเสริมการมีส่วนร่วมเชิงรุก และ 2) วิพากษ์แนวคิดทางปรัชญาที่เกี่ยวข้องกับบทบาทของเทคโนโลยีต่อการเรียนรู้ในยุคดิจิทัล ผ่านกรณีศึกษาการพัฒนาสื่อปฏิสัมพันธ์เพื่อการเรียนรู้กีฬายูโดในระดับอุดมศึกษา โดยอธิบายลักษณะของสื่อที่ผสมผสานภาพ เสียง และการตอบสนองแบบเรียลไทม์ ซึ่งเปิดโอกาสให้ผู้เรียนสร้างองค์ความรู้ด้วยตนเองอย่างมีส่วนร่วม

การวิเคราะห์เชื่อมโยงกับแนวคิดของจอห์น ดิวอี ว่าด้วยการเรียนรู้ผ่านประสบการณ์และการมีปฏิสัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อม รวมถึงแนวคิดของเลฟ วีกอตสกี เรื่องเขตพัฒนาการใกล้เคียงและการเรียนรู้เชิงสังคม ทั้งสองกรอบอยู่ภายใต้แนวคิดการสร้างองค์ความรู้ด้วยตนเองที่มองว่าความรู้เกิดจากการสร้างขึ้นภายในตัวผู้เรียนผ่านการโต้ตอบกับบริบทและผู้อื่น

นอกจากนี้ยังตั้งคำถามเชิงปรัชญาเกี่ยวกับเสรีภาพของผู้เรียน ความเป็นมนุษย์ในสภาพแวดล้อมเสมือนจริง และบทบาทใหม่ของครูในฐานะผู้ออกแบบประสบการณ์การเรียนรู้มากกว่าผู้ถ่ายทอดเนื้อหา ผลการวิเคราะห์เชิงปรัชญาชี้ให้เห็นว่าการใช้สื่อปฏิสัมพันธ์อย่างมีวิจารณญาณ สามารถขยายขอบเขตเสรีภาพของผู้เรียน เสริมพลังการพัฒนาภาวะมนุษย์ และเปิดมิติใหม่ให้การศึกษาในศตวรรษที่ 21 ตอบสนองต่อความเปลี่ยนแปลงของโลกได้อย่างลึกซึ้งและยั่งยืน

มนุษยธรรมการปกครองในปรัชญาขงจื๊อ

พระธีรพล ณฏฺฐิโก บัวทอง — 2025-11-20

บทความวิชาการนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาวิเคราะห์แนวคิดเรื่อง “มนุษยธรรมการปกครอง” ในปรัชญาขงจื๊อ ซึ่งสะท้อนการเชื่อมโยงระหว่างจริยธรรมส่วนบุคคลกับระเบียบทางสังคม ผลการศึกษาพบว่า ขงจื๊อมองมนุษยธรรม (เหริน – 仁) ว่าเป็นหลักการสูงสุดแห่งการดำรงอยู่ร่วมกัน โดยเน้นการบ่มเพาะคุณธรรมผ่านการประพฤติปฏิบัติในชีวิตประจำวัน อันเป็นรากฐานของสังคมที่สงบสุขและเป็นธรรม การสร้างระเบียบในสังคมเริ่มต้นจากความกลมกลืนในครอบครัว ซึ่งความกตัญญูและการธำรงสัมพันธ์อันดีระหว่างบุพการีและบุตรถือเป็นหัวใจของการอยู่ร่วมกันอย่างมีคุณค่า
ปรัชญาขงจื๊อมิได้มุ่งสู่โลกหน้า แต่ให้ความสำคัญกับ การสร้างสรรค์ความดีงามในปัจจุบัน ผ่านการควบคุมอารมณ์และการใช้มโนธรรมเป็นหลักนำชีวิต เพราะอารมณ์คือพลังขับเคลื่อนที่มีผลต่อพฤติกรรมและความสัมพันธ์ในระดับบุคคลและสังคม ขงจื๊อชี้ว่า “มนุษยธรรม” มิใช่ภาวะที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติ แต่เป็น กระบวนการพัฒนาตนอย่างต่อเนื่อง ผ่านการเรียนรู้ การฝึกฝนทางคุณธรรม ความรู้ และการปฏิบัติอย่างเหมาะสม ซึ่งไม่เพียงยกระดับจิตใจของปัจเจกบุคคล แต่ยังส่งอิทธิพลเชิงบวกต่อสังคมโดยรวม นำไปสู่ความกลมกลืน ความสงบ และระเบียบในสังคมในที่สุด

พุทธจริยศาสตร์ชีวิตสมรส: ปรัชญาความสัมพันธ์มนุษย์

ปาริชาต แอนเดรส — 2025-11-15

บทความนี้มุ่งศึกษาหลักธรรมในพระพุทธศาสนาที่เกี่ยวข้องกับชีวิตสมรส โดยเฉพาะ “ทิศหก” ใน สิงคาลกสูตร ซึ่งกำหนดหน้าที่สามีภรรยาที่พึงปฏิบัติต่อกัน รวมถึง “มงคลสูตร” ที่เน้นการสงเคราะห์คู่ครองด้วย “สังคหวัตถุ 4” และ “ฆราวาสธรรม 4” ที่เป็นหลักคุณธรรมของการครองเรือน นอกจากนี้ยังกล่าวถึง การประยุกต์ใช้ “พรหมวิหาร 4” เพื่อการอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข และ “สมชีวิธรรม 4” เพื่อการครองชีวิตคู่ที่มั่นคง การน้อมนำหลักธรรมเหล่านี้มาปฏิบัติช่วยเสริมสร้างความเข้าใจ ความเมตตา และความกลมเกลียว นำไปสู่ครอบครัวที่ร่มเย็นและยั่งยืน